Во ходниците на Брисел се води битка која може од темел да ја промени дигиталната приватност на 450 милиони граѓани на Европската унија – сè поради една племенита идеја што би можела да има опасни последици.
Регулатива за спречување и борба против сексуална злоупотреба на деца на интернет – така официјално се нарекува предлогот на европската регулатива, кој Европската комисија првпат го претстави во мај 2022 година. Иако бавно, предлогот постепено напредуваше низ институциите и сè повеќе се приближува до официјално изгласување во Европскиот парламент. А како што тој момент се доближува, сè погласни стануваат и противниците на овој, мошне контроверзен, документ.
Добра идеја, лоша реализација
Овој предлог, колоквијално наречен „chat control“ („контрола на разговори“), има племенита намера – заштита на децата од сексуална злоупотреба на интернет. Но, предложените методи за тоа предизвикаа жестоки критики и страв од воведување масовен надзор на комуникациите на европските граѓани без преседан. Клучната одредба на регулативата би ги обврзала давателите на интернет-комуникациски услуги – како WhatsApp, Signal, Telegram, но и сервисите за електронска пошта – да ги скенираат сите приватни пораки, фотографии и датотеки на своите корисници во потрага по материјали што прикажуваат сексуална злоупотреба на деца.
Ваква постапка пред неколку години сакаше еднострано да ја воведе и Apple во своите оперативни системи, но идејата неславно пропадна кога јавноста се побуни против масовниот проактивен надзор на сите приватни канали за комуникација. Сега, пак, европските власти мислат да направат исто, а јавноста повторно – со право – реагира. Особено спорно е тоа што предлогот бара надзор и над end-to-end енкриптирана комуникација, која по својата суштина е заштитена со енкрипција и чија содржина можат да ја видат само испраќачот и примачот. За да се спроведе идејата на ЕУ за надзор, би требало да се „отклучи“ енкрипцијата и да се даде пристап до сите содржини на трета страна.
Отворање на „задни врати“
Експертите за безбедност предупредуваат дека единствениот технички начин за ова е воведување на т.н. „скенирање од страна на клиентот“. Тоа значи дека содржината на пораката и датотеките би се анализирале директно на уредот на корисникот пред да бидат енкриптирани и испратени, со што целосно се поткопува целта и безбедноста на енкрипцијата. Критичарите укажуваат дека воведувањето на „chat control“ би значело општ и нeseлективен надзор на комуникацијата на сите граѓани на ЕУ, слабеење на безбедноста на оперативните системи и уредите и загрозување на приватноста со задолжително отворање „задни врати“ кон енкриптираната комуникација.
Масовниот надзор, каков што овој предлог може да создаде, е во спротивност со Повелбата на ЕУ за основните права, особено со правото на приватност и заштита на лични податоци, но и со темелните демократски начела. Создавањето „задни врати“ во енкрипцијата не би помогнало само во идентификација на криминалци, туку би ги изложило приватните и чувствителни податоци на сите корисници (финансиски, здравствени, лични) на хакери, странски влади и други злонамерни актери. Добро е познато – еднаш ако се „одшкринат“ таквите врати, многу полесно е потоа целосно да се „отворaт“.
Воведувањето на „chat control“ би било и опасен глобален преседан, предупредуваат активистите. Ако ЕУ – која инаку важи за предводник во заштита на податоци – усвои ваков закон, авторитарни режими ширум светот би можеле тоа да го искористат како оправдување за воведување сопствени мерки за масовен надзор. Дополнително, автоматизираните системи за скенирање се склони на грешки и можат погрешно да означат сосема безопасна содржина – на пример, семејни фотографии од одмор – како детска порнографија, што може да има сериозни последици за „обичните“ граѓани. За да биде уште полошо, во план е политичарите да бидат изземени од масовниот надзор под изговор „професионална тајна“.
Сегашна состојба
Од неговото претставување во 2022 година, предлогот на Регулативата се соочува со значителен отпор и не успеа да обезбеди потребно мнозинство гласови меѓу земјите членки во Советот на ЕУ. Европскиот парламент во ноември 2023 година зазеде речиси едногласен став против neseлективното скенирање, залагајќи се за целен надзор исклучиво врз основа на судска наредба и само за лица осомничени за кривични дела.
Меѓутоа, дебатата неодамна повторно оживеа, кога во јули претседавањето со Советот го презеде Данска. Таа земја е силен поддржувач на „chat control“ и го постави усвојувањето на регулативата како еден од своите приоритети, со цел да се постигне компромис и можно изгласување до средината на октомври 2025 година.
Овој месец беше покрената и активистичка страница Fight Chat Control, која ги обединува сите информации поврзани со контроверзниот предлог. На неа може да се најдат и контактите на нашите европратеници, на кои граѓаните можат директно да им се обратат и да побараат од нив во евентуалното гласање да се изјаснат против Регулативата.
Досега, само три земји членки јавно се изјаснија против, 15 начелно го поддржуваат предлогот, а девет остануваат неодлучни.
